De niveau's van het Vlaamse jeugdwerk

We spreken over eerstelijns jeugdwerk bij initiatieven, vormingen of producten van jeugdverenigingen die zich rechtstreeks richten op kinderen en jongeren. Het eerstelijns jeugdwerk heeft als doelgroep haar deelnemende kinderen en jongeren en staat het dichtste bij deze doelgroep.

Voorbeelden zijn: een lokale jeugdbewegingsgroep, een vakantie- of kamporganisatie, een speelplein, een jeugdhuis, een plaatselijk jeugdatelier of artistieke workshop, … .

Tweedelijns jeugdwerk zijn initiatieven, vormingen, diensten of producten van jeugdverenigingen die zich richten op de ondersteuning, begeleiding, vorming of informatieverstrekking van of voor het eerstelijns jeugdwerk. De doelgroep is hier meestal de verantwoordelijken en organisatoren van het eerstelijns jeugdwerk.

Voorbeelden zijn: de nationale secretariaten van de jeugdbewegingen of hun regionale afdelingen, koepelorganisaties of federaties die een bepaalde werksoort ondersteunen, jeugdverenigingen met een specifiek ondersteuningsaanbod voor eerstelijns jeugdwerk of jeugdwerkers, een jeugdorganisatie die bepaalde info verstrekt aan de eerstelijns jeugdwerker, enz.

Derdelijns jeugdwerk zijn initiatieven, vormingen, diensten of producten van jeugdverenigingen die zich richten op de ondersteuning, begeleiding, vorming of informatieverstrekking van of voor het tweedelijnsjeugdwerk. Derdelijns jeugdwerk neemt ook taken op zoals de vertegenwoordiging en/of belangenbehartiging van de jeugdwerksector in zijn geheel of een specifieke werksoort of werkvorm. Zo vormen ze een belangrijke schakel tussen de overheid, beleidsmakers en de jeugdwerksector. In Vlaanderen zijn een aantal van deze derdelijnsorganisaties ook gekend als de 'intermediaire organisaties' (soms bovenbouw). Onrechtstreeks hebben deze derdelijns jeugdwerkverenigingen ook een impact op het eerstelijns jeugdwerk.

De meeste lokale en regionale jeugdwerkverenigingen zijn voornamelijk eerstelijns jeugdverenigingen. De meeste Vlaamse jeugdverenigingen zijn tweedelijns jeugdverenigingen. Maar jeugdwerkverenigingen combineren vaak eerste- en tweedelijns jeugdwerk. Slechts een kleine groep van jeugdverenigingen combineren zowel eerste-, tweede- als derdelijns jeugdwerk.

Er bestaat steeds meer samenwerking tussen gemeenten en hun jeugdverenigingen onderling. Jeugdwerkverenigingen stoppen niet aan de gemeentegrens en bereiken vaak ook kinderen en jongeren van buurgemeenten. Op sommige plaatsen wordt er over de grenzen heen samengewerkt en vinden we dus ook intergemeentelijk jeugdwerk terug.

Ook stedelijk jeugdwerk kan je hier plaatsen. Zij werken wel plaatselijk en lokaal, maar zijn verspreid over of richten zich op een grootstedelijke regio (bv. Brussel, Antwerpen, Gent, …).

Intergemeentelijk en stedelijk jeugdwerk kan meestal rekenen op ondersteuning vanuit verschillende gemeentebesturen die samenwerkingsprojecten opzetten of vanuit grote stadsbesturen. In sommige gevallen worden ze door het stads- of gemeentebestuur zelf georganiseerd of voeren ze opdrachten uit voor het bestuur. Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden worden ook gesubsidieerd volgens het nieuwe jeugddecreet.

Voor 2018 hadden ook de provincies verschillende jeugddiensten en ondersteuningsmaatregelen voor jeugdwerk. Deze maatregelen werden naar het zowel naar het Vlaamse en het lokale niveau geheven. Vlaams erkende jeugdwerkverenigingen moeten een spreiding halen over minstens 3 of 4 provincies (of 2 of 3 provincies en het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad). Niet al het jeugdwerk is over zo’n groot gebied actief. Wanneer jeugdwerk voornamelijk actief is in één provincie of een bepaalde grote regio (en niet enkel in een grootstedelijk gebied of een samenwerking tussen enkele buurgemeenten, zie hierboven), kunnen we spreken van regionaal jeugdwerk.

Regionaal of provinciaal jeugdwerk kreeg vroeger meestal ondersteuning vanuit de provinciale besturen. Vanaf 2018 heeft een provincie echter geen gemeenschapsgebonden bevoegdheden meer. Die bevoegdheden en het bijhorende personeel werden overgedragen naar de Vlaamse Gemeenschap of naar de gemeenten en steden. Sinds 1 januari 2018 voeren de provincies geen taken meer uit in het kader van cultuur, jeugd, sport of welzijn. Er bestaan wel nog steeds veel provinciale uitleendiensten en vormingscentra’s waar jeugdverenigingen gebruik van kunnen maken.

De meeste Vlaams erkende jeugdwerkverenigingen zijn actief in meerdere regio’s, maar hebben vaak ook regionale tussenstructuren waar hun lokale afdelingen kunnen samenkomen of ondersteund worden. Hier bevinden we ons op de grens met waar het bovenlokaal en Vlaams jeugdwerk start. Het jeugddecreet 2023 bepaald ook de subsidiëring van dit bovenlokaal jeugdwerk.

Bovenlokaal jeugdwerk is jeugdwerk dat niet gericht is op één buurt of regio, maar het lokale niveau overstijgt. Er bestaat hier wel verwarring met wanneer we onderscheid maken tussen lokaal, regionaal en bovenlokaal of Vlaams jeugdwerk. Deze term wordt dus niet door iedereen op dezelfde manier gebruikt. In het jeugddecreet 2023 kunnen zowel jeugdhuizen en jeugdwerk met maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren middelen aanvragen, maar deze werkingen zijn meestal lokaal ingebed. Men spreekt in dit decreet ook van 'bovenlokaal' jeugdwerk met kinderen en jongeren met een handicap. Dit is voornamelijk gericht op organisaties die vroeger enkel actief waren in een welbepaalde provincie of regio. Ten slotte zijn ook intergemeentelijke projectverenigingen opgenomen in dit decreet.

‘Bovenlokaal' is hiermee dan ook eerder een verzamelbegrip geworden dat al het jeugdwerk kan bundelen dat het gemeentelijk belang of niveau overstijgt. Dit terwijl vroeger de term bovenlokaal jeugdwerk net gebruikt werd om vooral jeugdwerk te benoemen dat op meerdere plaatsen in Vlaanderen een aanbod had, dus wat we vandaag Vlaams jeugdwerk noemen.